Jak rozpoznać kamicę nerkową u dorosłych? Najważniejsze informacje

Definicja i charakterystyka choroby

Kamica nerkowa występuje, gdy obecna w moczu substancja chemiczna wytrąca się i odkłada w formie złogów zalegających w drogach moczowych.

Złogi powstają najczęściej w kielichach lub miedniczce nerkowej. Z czasem mogą przesuwać się w stronę moczowodu, a następnie pęcherza moczowego. Tam mogą zwiększać swoją objętość lub opuścić organizm razem z moczem. W skrajnych przypadkach, kiedy złogi zajmują całą objętość miedniczki nerkowej i kielichy, może dojść do uszkodzenia nerek.

Substancje, które mogą odkładać się w drogach moczowych w formie złogów to najczęściej:

• Szczawian wapnia,
• Apatyty,
• Fosforan magnezowo-amonowy,
• Kwas moczowy,
• Cystyna,
• Rzadziej: ksantyny oraz moczan amonowy.

Na objawową kamicę nerkową choruje 7-9% Europejczyków. Szczyt zachorowalności u mężczyzn przypada na wiek 30-40 lat, a u kobiet 30-40 oraz 50-65 lat. Zdarza się, że złogi zostają wykryte przypadkowo, podczas badania obrazowego wykonywanego u pacjentów bez objawów kamicy nerkowej. U około 30% z nich objawy pojawią się przed upływem 3 lat od chwili wykrycia złogu.

Po wystąpieniu pierwszego napadu kolki nerkowej, ryzyko nawrotu wynosi około 15% w najbliższym roku, 40% przez 5 lat oraz 50% przez 10 lat. Odpowiednia profilaktyka zmniejsza ryzyko nawrotu.

Przyczyny

Złogi powstają, kiedy stężenie jednej z wyżej wymienionych substancji w moczu osiąga poziom wystarczający do strącenia osadu, a jednocześnie występują dodatkowe czynniki sprzyjające rozwojowi kamicy. Taki wpływ może wywierać nadmierne wydalanie wraz z moczem

• Sodu (wzmożona natriureza),
• Wapnia (hiperkalciuria),
• Szczawianu (hiperoksaluria),
• Kwasu moczowego (hiperurykozuria),

oraz za wysokie lub zbyt niskie pH moczu, a także zakażenia układu moczowego.

Leki, które mogą zwiększać ryzyko rozwoju kamicy nerkowej to inhibitory anhydrazy węglanowej, glikokortykosteroidy, diuretyki pętlowe, fluorochinolony środki przeczyszczające, penicylamina, losartan, witamina D i C, indynawir, acyklowir, allopurynol, ceftriakson, sulfonamidy i triamteren.

Alarmujące objawy i rozpoznanie

Przemieszczanie się złogu do moczowodu powoduje silny, napadowy ból — kolkę nerkową. Zwykle pojawia się w okolicy lędźwiowej, ale może promieniować w do spojenia łonowego, narządów płciowych, i wewnętrznej powierzchni ud. To najbardziej typowy spośród objawów.

Inne dolegliwości, które mogą się pojawić podczas napadu to m.in.:

• Nudności i wymioty,
• Parcie na mocz i częstomocz,
• Krwiomocz,
• Bladość powłok i wzmożona potliwość.

Bardzo silny ból może doprowadzić do spadku ciśnienia tętniczego, a nawet omdlenia.

Oprócz wystąpienia powyższych objawów, do rozpoznania kamicy nerkowej niezbędne jest wykonanie badań obrazowych (tomografia komputerowa, USG, RTG lub urografia klasyczna) oraz badania ogólnego moczu.

W przypadku kamicy objawowej, przydatne jest także wykonanie badania krwi obejmującego morfologię oraz oznaczenie poziomu kreatyniny, kwasu moczowego, jonów wapnia, potasu i sodu, białka C-reaktywnego.

Pilna konsultacja urologiczna lub hospitalizacja są wskazane u pacjentów z objawami kamicy nerkowej, u których występuje:

• Skąpomocz lub
• Gorączka i objawy infekcji układu moczowego.

Farmakoterapia

Powszechne jest pomocnicze lub profilaktyczne stosowanie u chorych z kamicą nerkową produktów zawierających składniki pochodzenia roślinnego. Brak jednak dowodów naukowych wystarczających do potwierdzenia skuteczności któregokolwiek z nich.

W trakcie napadu kolki nerkowej konieczne jest zastosowanie leków przeciwbólowych. NLPZ są skuteczniejsze niż opioidy. Dodanie leku rozkurczającego mięśnie gładkie nie skutkuje zmniejszeniem nasilenia bólu. Decyzja o zastosowaniu leków zmniejszających ryzyko nawrotu zależy od składu złogów. Alfa-blokery ułatwiają wydalenie kamieni znajdujących się już w moczowodzie.

Wybór leku zapobiegającego rozwojowi kamicy i wystąpieniu kolejnego napadu zależy od przyczyny i postaci kamicy.

O czy powinni pamiętać chory na kamicę nerokowa:

Odpowiednia profilaktyka może zapobiec lub odsunąć w czasie kolejne napady, nie zapominajmy również o:

• Spożywaniu 2,5 do 3 litrów wody dziennie i unikanie napojów gazowanych i słodzonych. Korzystne może być także picie niesłodzonego soku pomarańczowego.
• Ograniczeniu spożywanie soli do 5g dziennie.
• Ograniczeniu spożycie białka zwierzęcego do 0,8-1g/kg masy ciała dziennie.

Literatura:

1. Gajewski P. (red.) et al.: Interna Szczeklika 2021. Medycyna Praktyczna; Kraków 2021
2. Türk C. et al.: EAU Guidelines on Urolithiasis. European Association of Urology; 2021.
3. Curhan C. et al.: Kidney stones in adults: Diagnosis and acute management of suspected nephrolithiasis. UpToDate 2021.
4. Curhan C. et al.: Kidney stones in adults: Epidemiology and risk factors. UpToDate; 2021.
5. Monti E, Trinchieri A, Magri V, Cleves A, Perletti G. Herbal medicines for urinary stone treatment. A systematic review. Arch Ital Urol Androl. 2016 Mar 31;88(1):38-46.
6. EMA: Search: Herbal Medicines: „nephrolithiasis OR urolithiasis”. https://www.ema.europa.eu/en/medicines/field_ema_web_categories%253Aname_field/Herbal?search_api_views_fulltext=nephrolithiasis%20OR%20urolithiasis [dostęp:11.09.2021]
7. NICE: Renal and ureteric stones: assessment and management. 2019.